Leiderschap en cultuur als drager van strategie in het openbaar bestuur
Dit stuk laat zien hoe beleid niet faalt door gebrek aan visie maar omdat de bestuurscultuur een ander verhaal vertelt. De Vortex verbindt strategie cultuur en leiderschap tot één werkelijkheid.
samenvatting: Beleid mislukt zelden door een gebrek aan visie maar omdat bestuurscultuur een ander verhaal vertelt. De Vortex biedt bestuurders een oefenplaats waarin leiderschap cultuur en strategie samenvallen.
Introductie
Succesvol openbaar bestuur vraagt meer dan beleidsstukken en bestuurlijke besluiten. Het vraagt een bestuurscultuur die de koers draagt, en leiders die hun aanwezigheid belichamen.
De Uātēs Vortex biedt bestuurders en ambtelijke leidinggevenden een oefenplaats waarin strategie, cultuur en leiderschap niet langer losse werelden zijn, maar één werkelijkheid.
“Beleid mislukt zelden door een gebrek aan visie – het mislukt omdat de bestuurscultuur een ander verhaal vertelt.”
Strategie en werkelijkheid
Elke bestuurder kent de ervaring: een beleidsagenda die zorgvuldig is opgesteld, breed gedragen en met overtuiging gepresenteerd, maar die in de praktijk niet tot leven komt. Niet omdat de inhoud verkeerd is, maar omdat de cultuur van het bestuur en de uitvoeringspraktijk een ander verhaal vertellen.
In de onderstroom van gewoontes, politieke reflexen en relationele patronen ligt besloten of beleid wordt omarmd of juist vertraagd. Burgers voelen onmiddellijk of een boodschap authentiek is of slechts bestuurlijke retoriek. Hier, in dit spanningsveld, beslist de cultuur of beleid vleugels krijgt of vastloopt in procedures.
De Uātēs Vortex gaat dit spanningsveld niet uit de weg. Zij schept een ruimte waarin bestuurlijke strategie adem krijgt door de kracht van cultuur en leiderschap. Geen strak stappenplan of lineaire hervorming, maar een intensief leerproces waarin systeem, cultuur en persoonlijk leiderschap samenvallen. Juist in de botsing tussen bovenstroom (wetten, regels, structuren) en onderstroom (vertrouwen, legitimiteit, relationele dynamiek) ontstaat een nieuwe werkelijkheid.
“Strategie zonder culturele bedding is als een beleidsnota zonder uitvoering – helder op papier, maar zonder betekenis in de praktijk.”
Leiderschap als aanwezigheid
Leiderschap in het openbaar bestuur wordt vaak verbonden met competenties of bestuurlijke stijlen. Maar wezenlijk leiderschap openbaart zich als een vorm van aanwezigheid: hoe een bestuurder zich verhoudt tot zichzelf, tot de politieke arena, tot de samenleving en tot het grotere geheel.
Een bestuurder die werkelijk aanwezig is, schept ruimte. Niet door alle antwoorden te hebben, maar door richting te geven, betekenis te scheppen en eigenaarschap te delen met ambtenaren, maatschappelijke partners en burgers. Het vermogen bedding te creëren voor dialoog en samenwerking is doorslaggevend voor het vertrouwen in overheid en instituties.
Die bedding ontstaat niet vanzelf. Ze vraagt om momenten van vertraging en reflectie. In een politieke context die steeds sneller en meer gepolariseerd wordt, is vertragen een daad van leiderschap. Alleen wie bereid is de eigen drijfveren, blinde vlekken en patronen onder ogen te zien, kan geloofwaardig leidinggeven in de publieke arena.
Juist in tijden van maatschappelijke spanning en politieke druk wordt zichtbaar of bestuurders de moed hebben het ongemakkelijke gesprek te voeren – over legitimiteit, macht, belangen en waarden. Dáár, in de zone van ongemak, ontstaat bestuurlijke geloofwaardigheid.
“Bestuurlijk leiderschap is minder een kwestie van handelen, meer een kwestie van zijn.”
Cultuur als dragende werkelijkheid
Cultuur in het openbaar bestuur wordt vaak gezien als een bijproduct van regelgeving of procedures. Maar in werkelijkheid is cultuur de onzichtbare bedding die alles draagt: hoe ambtenaren en bestuurders met elkaar omgaan, hoe besluitvorming plaatsvindt, hoe burgers zich wel of niet gehoord voelen.
Een cultuur die vertrouwen draagt, schept legitimiteit. Niet door regels en slogans, maar door dagelijkse gewoontes, symbolen en verhalen die richting geven, vertrouwen bouwen en verantwoordelijkheid versterken.
Die bedding ontstaat niet vanzelf. Zij vraagt bewuste aandacht voor de onderstroom van het bestuur: hoe reageren we op kritiek, hoe leren we van fouten, hoe betrekken we burgers oprecht in beleidsprocessen? Alleen overheden die bereid zijn hun rituelen en stilzwijgende afspraken onder ogen te zien, kunnen werkelijk veranderen.
Juist in periodes van crisis – stikstof, migratie, toeslagen, klimaat – wordt duidelijk of de bestuurscultuur uitnodigt tot leren en verbinden, of juist verstijft in wantrouwen en controle.
“Bestuurscultuur is minder een kwestie van woorden, meer een kwestie van gewoontes die elke dag opnieuw legitimiteit waarmaken – of ondermijnen.”
De kracht van intensiteit: doorbraak in 48 uur
Naast meerjarige hervormingsprogramma’s is er soms behoefte aan een katalysator: een interventie die in korte tijd doorbraken mogelijk maakt. De Uātēs Vortex 2-daagse retraite is zo’n katalysator.
Binnen twee dagen wordt bestuurlijke energie losgemaakt, worden patronen zichtbaar en krijgt de toekomst een gedeelde contour. De intensiteit van het samenzijn maakt dat formele rollen vervagen en dat twijfel, kwetsbaarheid en hoop de ruimte krijgen.
In deze setting spiegelen bestuurders elkaar in persoonlijke ervaringen en maatschappelijke dilemma’s. Het gaat voorbij beleidsstukken en vergaderagenda’s: het gaat om de vraag wie men werkelijk wil zijn als overheid en welke bestemming men gezamenlijk wil dienen.
“Twee etmalen intensiteit kunnen meer doorbraak brengen dan jaren van vergaderen.”
Voorbereiding van de Vortex
De Vortex begint niet op de dag zelf, maar in de voorbereiding. Het is een innerlijk en collectief proces waarin bestuurders en directies zich gereedmaken om de oefenplaats werkelijk te betreden. De Vortex werkt alleen wanneer deelnemers bereid zijn vertraging toe te laten, patronen onder ogen te zien en het ongemak niet te vermijden.
Voorafgaand wordt helder gemaakt welke vragen en thema’s centraal staan. Deelnemers onderzoeken hun persoonlijke drijfveren en verwachtingen, en reflecteren op wat ze meebrengen aan overtuigingen en aannames. Ook wordt gekeken naar de onderlinge relaties: welke spanningen of stilzwijgende afspraken spelen al mee?
Naast deze inhoudelijke voorbereiding vraagt de Vortex om praktische zorgvuldigheid: het reserveren van tijd en ruimte, het informeren van teams, en het scheppen van een ritme dat maakt dat men niet gehaast arriveert. Stilte en reflectie krijgen ook in de voorbereiding een plaats: een korte persoonlijke notitie, een gesprek met een vertrouweling of een wandeling in de natuur kunnen al bedding scheppen.
Wie zich zo voorbereidt, stapt de Vortex niet binnen als toeschouwer, maar als deelnemer. Klaar om zich te laten spiegelen, te verdiepen en mee te bouwen aan een gezamenlijke doorbraak.
Tijdens de ontmoeting: van regels naar relaties
De Vortex ontvouwt zich in een zorgvuldig opgebouwd ritme van vijf dagdelen:
Ochtend – Aankomen en openen
o Een veilige en open ruimte creëren
o De as-is van de bestuurscultuur onderzoeken: zichtbaar én onzichtbaar
o Dominante patronen en politieke reflexen verkennen
Middag – De onderstroom ontmoeten
o Systemische werkvormen en dialogen
o Spanningsvelden tussen regels, waarden en praktijk zichtbaar maken
o Confronterende spiegels: wat vraagt erkenning?
Avond – De existentiële laag
o Verdiepen in persoonlijke drijfveren en collectieve verantwoordelijkheid
o Dialoog over legitimiteit, vertrouwen en ethiek
o Stilte, ritueel en symboliek
Ochtend – Verbeelden van de to-be
o Een toekomstbeeld van betrouwbaar en wendbaar bestuur ontwikkelen
o Oefenen met nieuwe taal, interacties en besluitvorming
o Contouren van een gezamenlijke beweging schetsen
Middag – Van verlangen naar ontwerp
o Inzichten vertalen naar een concreet veranderontwerp
o Beleid, cultuur en uitvoering verbinden
o Gedeelde intenties en vervolgstappen formuleren
Systemische en strategische bedding
Verandering in het openbaar bestuur vraagt om bedding op drie niveaus:
Individueel: bestuurders en ambtenaren ontwikkelen bewustzijn van hun rol, drijfveren en verantwoordelijkheid.
Collectief: teams en colleges bouwen aan vertrouwen en gezamenlijke verantwoordelijkheid.
Systeem: patronen van macht, regels en cultuur worden zichtbaar en bespreekbaar, zodat ruimte ontstaat voor nieuwe vormen van samenwerking en legitimiteit.
De Uātēs Vortex verbindt deze niveaus. Daarmee wordt openbaar bestuur geen optelsom van regels en processen, maar een relationeel ecosysteem waarin legitimiteit groeit.
“Bestuurscultuur verandert niet door regels, maar door het herordenen van de onderlinge relaties en patronen die haar dragen.”
Reflective Action Circles
De kracht van de Vortex ontvouwt zich niet in één moment, maar in het ritme van reflectie en handelen. Daarom ontwikkelde Uātēs de Reflective Action Circles.
Spiegelen en verdiepen – bestuurders en ambtenaren delen hun ervaringen met maatschappelijke opgaven in een veilige maar scherpe setting.
Handelen en verankeren – concrete bestuurlijke dilemma’s worden omgezet in handelingsalternatieven. Reflectie voedt het handelen, en handelen voedt nieuwe reflectie.
Zo ontstaat een cyclisch proces waarin bestuurders leren met complexiteit omgaan en waarin cultuurverandering verankerd raakt in de publieke praktijk.
Digitale doorwerking
Een doorbraakmoment is waardevol, maar zonder opvolging vervliegt energie. Daarom biedt Uātēs naast fysieke ontmoetingen ook een digitale bedding: het Uātēs Lux-platform.
Dit platform maakt reflectie, dialoog en kennisdeling continu beschikbaar. Het verbindt bestuurders, ambtenaren en maatschappelijke partners en verlengt de impact van de Vortex ver voorbij het moment zelf.
“Wie leren en veranderen voedt als continu proces, voorkomt dat beleid en bestuurscultuur uit elkaar groeien.”
De belofte van Uātēs
Wat Uātēs biedt, is geen gemakkelijke route. Het vraagt moed om stil te staan, het ongemakkelijke gesprek te voeren en patronen onder ogen te zien. Maar het is een betekenisvolle route: een weg waarin leiderschap en cultuur elkaar ontmoeten en versterken, en waarin beleid daadwerkelijk tot leven komt.
Onze programma’s zijn tegelijk liefdevol en scherp, menselijk en professioneel, systemisch en spiegelend. We werken met bestuurders en ambtelijke teams die bereid zijn geraakt te worden en die willen onderzoeken wat deze tijd werkelijk vraagt.
Het resultaat is een leiderschap dat legitimiteit belichaamt, een bestuurscultuur die uitnodigt tot vertrouwen, en een overheid die niet slechts reageert, maar mede vormgeeft aan de toekomst van de samenleving.
“Overheden die hun cultuur niet serieus nemen, verliezen op termijn hun legitimiteit.”
Tot slot: De Vortex als oefenplaats
De Uātēs Vortex is geen model, maar een oefenplaats. Het is de plek waar beleid en praktijk elkaar ontmoeten, waar spanning niet vermeden maar benut wordt, en waar leiderschap zichtbaar wordt als aanwezigheid.
Voor bestuurders betekent dit: * Durven vertragen in een wereld die versnelt * De onderstroom van samenleving en organisatie zichtbaar maken * Beleid belichamen in plaats van alleen ontwerpen * Cultuur erkennen als harde drager van legitimiteit en succes
⠀ Wie de Vortex instapt, ontdekt dat beleid en cultuur geen tegenpolen zijn, maar partners. Dat leiderschap geen rol is, maar aanwezigheid. En dat overheden die deze bedding durven scheppen, veerkrachtig genoeg zijn om niet alleen te overleven, maar de toekomst mede vorm te geven.
In onze aanpak sluiten we aan op uw relevante en unieke context, thema’s en actuele uitdagingen. Wij leveren altijd maatwerk. Geen vortex is hetzelfde. Elke vortex is uiteindelijk een unieke ervaring dienend aan uw vraagstukken.
Wilt u een keer kennismaken?
Wij komen graag langs om samen te kijken wat er speelt en wat bij u vraagstuk past.
Neem contact op met: René de Baaij, 06 41 924 275, ~renedebaaij@uates.nl~ Koen de Snoo, 06 52 595 501, ~koendesnoo@uates.nl~
Of kijk op:
